Sự hình thành trường DTNT huyện Quan Sơn gắn với quá trình thành lập huyện Quan Sơn. Việc ra đời một ngôi trường DTNT trên địa bàn huyện miền núi biên giới Quan Sơn, đáp ứng nguyện vọng và nhu cầu học tập của con em nhân dân địa phương, tạo cơ hội thuận lợi để nâng cao dân trí ở huyện nghèo còn nhiều khó khăn về kinh tế - xã hội. Qua 20 năm xây dựng và trưởng thành, vượt qua muôn vàn gian khó về nhiều mặt, Trường DTNT Quan Sơn hôm nay vững bước tự khẳng định là niềm tự hào của các thế hệ học sinh và Nhân dân huyện miền núi phía Tây tỉnh Thanh Hóa. Từ ngày thành lập, trường DTNT luôn bám sát mục tiêu chiến lược: “Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực và bồi dưỡng nhân tài” cho quê hương đất nước.

Năm 1997 khi huyện Quan Sơn mới được thành lập, hai lớp học cấp THCS theo mô hình nội trú được mở và đặt tại trường PTCS Sơn Lư, những ngày tháng đầu tiên vừa tổ chức dạy học, vừa chăm sóc, nuôi dưỡng 120 em học sinh được tuyển chọn từ khắp các bản làng của huyện Quan Sơn với bao khó khăn, vất vả; học sinh phải ở trong nhà tranh tre nứa lá, không có bếp ăn, không có điện sáng, trang thiết bị phục vụ cho dạy học và nuôi dưỡng thiếu thốn. Nhưng với lòng nhiệt tình và tinh thần trách nhiệm cao cả, vì sự phát triển của giáo dục huyện nhà, các thế hệ thầy, cô giáo đã tận tụy, nỗ lực cùng với các em học sinh vượt qua khó khăn thử thách hoàn thành xuất sắc nhiệm vụ, tạo tiền đề cho sự hình thành và phát triển mô hình dân tộc nội trú mà sau này là trường Phổ thông dân tộc nội trú - THCS huyện Quan Sơn hiện nay.

Năm học 1999 - 2000, để thuận tiện hơn cho công tác quản lý và nuôi dưỡng, học sinh lớp DTNT được chuyển về học ở km 36 ghép với trường THPT Quan Sơn. Mặc dù còn nhiều khó khăn, nhưng có thể nói giai đoạn này để lại nhiều dấu ấn quan trọng, đánh dấu sự phát triển mang tính bản lề của cấp học THCS-DTNT, số lượng học sinh phát triển cả về số lượng và chất lượng, kinh nghiệm quản lý và thực hiện giáo dục học sinh nội trú được tích lũy và hình thành rõ nét hơn; đây cũng là thời kì mà hai khóa học sinh đầu tiên của mô hình nội trú tốt nghiệp THCS (năm học 2000-2001 và năm học 2001-2002). Đến năm 2002, trường THCS - DTNT Quan Sơn được thành lập theo Quyết định số 2677/QĐ-UBND ngày 21/8/2002 của UBND tỉnh Thanh Hoá, trên cơ sở tách cấp trung học cơ sở thuộc trường THPT Quan Sơn, đây là sự kiện đánh dấu bước phát triển quan trọng của giáo dục huyện Quan Sơn. Trường được xây dựng trên địa bàn khu I (Km 36) Thị trấn Quan Sơn, huyện Quan Sơn, tỉnh Thanh Hoá. Hân hoan với ngôi trường mới, nhưng những thế hệ giáo viên, học sinh đầu tiên phải đối mặt với biết bao khó khăn, thách thức; hệ thống trường lớp, cơ sở vật chất, trang thiết bị dạy và học còn thiếu thốn. Song bằng sự nỗ lực của Ban Giám hiệu, các tổ chức, tập thể cán bộ giáo viên, nhân viên (CBGV, NV) nhà trường cùng với sự quan tâm chỉ đạo của các cấp uỷ Đảng, chính quyền địa phương và sự ủng hộ nhiệt tình của phụ huynh học sinh, nhà trường đã từng bước vượt lên khó khăn, quyết tâm phấn đấu xây dựng trường PTDTN-THCS Quan Sơn uy tín và chất lượng, xứng đáng là trường trọng điểm của huyện nhà.

Sau 20 năm xây dựng, hiện này nhà trường đã có một cơ ngơi khang trang với 3 dãy nhà: Nhà 3 tầng  - đủ các phòng học bộ môn, Nhà đa năng, nhà tập thể giáo viên, phòng tin học, phòng thư viện….;khu sinh hoạt nuôi ăn nội trú của học sinh. Các em học tập tại trường được quản lý chặt chẻ ra vào trường, sinh hoạt vui chơi khép kín trong khuôn viên nhà trường dưới sự quản lý, giám sát của các thầy, cô giáo. Để nâng cao chất lượng đại trà, nhà trường rà soát phân loại để tiến hành bồi dưỡng kiến thức cho học sinh phù hợp cho học sinh từng lớp, từng khối. Tăng cường công tác giáo dục đạo đức, phong cách, nếp sống; giáo dục truyền thống, giáo dục ý thức công dân và giáo dục kĩ năng sống cho học sinh qua các hoạt động ngoại khóa. Cùng với đó, công tác phối hợp với hội cha mẹ học sinh, với các cấp chính quyền, các tổ chức chính trị trong và ngoài nhà trường được làm tốt. Nhờ đó, từ năm học 2002  đến nay chất lượng dạy học được nâng lên rõ rệt, chất lượng giáo dục mũi nhọn, luôn đứng trong top đầu của huyện nhà với 829 lượt học sinh đạt giải cấp huyện; 45 học sinh đạt giải tỉnh; 01 em HS đạt giải quốc gia (viết thư UPU); 17 em học sinh thi đậu thiếu sinh quân, 567 đậu Nội trú tỉnh, 90 em thi đậu Nội trú Ngọc Lặc, 15 em xét tuyển vào trường vùng cao Việt Bắc, 01 thi đậu trường THPT Lam Sơn. Trong đó, có trên 1.200 học sinh đã tốt nghiệp THCS tại trường; nhiều học sinh hiện nay đang giữ cương vị lãnh đạo chủ chốt ở các địa phương, giáo viên đang giảng dạy ở mọi cấp học, cán bộ, chiến sỹ lực lượng vũ trang...

Phát huy truyền thống “Dạy tốt - học tốt”, những năm gần đây, chất lượng giáo dục của trường được nâng lên đáng kể, dẫu đầu vào còn bộc lộ những hạn chế nhất định. Đội ngũ cán bộ, giáo viên thuộc các tổ chuyên môn khẳng định được năng lực chuyên môn cùng tâm huyết nghề nghiệp của mình. Hiện nay, nhà trường 100% giáo viên nhà trường có trình độ chuẩn và trên chuẩn; 67 lượt giáo viên có giờ dạy giỏi cấp huyện; 09 giáo viên dạy giỏi cấp tỉnh; 08 Đ/c được Thủ tướng Chính phủ, Bộ trưởng bộ giáo dục, Chủ tịch UBND tỉnh tặng Bằng khen; 31 giáo viên đạt chiến sĩ thi đua cơ sở và nhiều cán bộ, giáo viên đạt danh hiệu lao động tiến tiến, đoàn viên tiêu biểu. Tập thể nhà trường nhiều năm liên tục nhận Bằng khen, cờ thi đua của Thủ tướng, các Bộ, ngành Trung Ương, địa phương; trường đạt chuẩn quốc gia các giai đoạn.

Có thể khẳng định, 20 năm qua, dẫu còn nhiều khó khăn, thách thức nhưng các thế hệ CB, GV, CNV và học sinh luôn đoàn kết, thống nhất, phấn đấu không ngừng cho sự nghiệp “trồng người”. Công sức, tâm huyết của bao người từng công tác, giảng dạy, học tập tại trường đã vun đắp nên truyền thống đáng quý của nhà trường và kết quả đó góp phần vào bước phát triển của hệ thống các trường THCS trên địa bàn huyện. Trường DTNT - THCS Quan Sơn có được bước tiến đáng kể, xứng đáng với niềm tin yêu của các cấp ủy, chính quyền, ngành GD &ĐT cùng đồng bào các dân tộc trong vùng. Với bước phát triển khá toàn diện đó, năm học 2022-2023 nhà trường vinh dự nhận: Huân chương Lao động hạng Ba. Đây là phần thưởng cao quý mà Đảng, Nhà nước dành cho các thế hệ thầy, cô giáo, học sinh nhà trường. Sự ghi nhận đó là động lực lớn lao để tập thể cán bộ, giáo viên trường DTNT - THCS Quan Sơn tận tâm hơn nữa, đem hết sức mình phấn đấu để mỗi thầy giáo, cô giáo luôn là một tấm gương sáng về đạo đức tự học và sáng tạo, ra sức phấn đấu vì một nền giáo dục phát triển toàn diện. Xây dựng nhà trường thật sự thân thiện để học sinh có môi trường giáo dục lành mạnh, xứng đáng với niềm tin yêu, kính trọng của học trò và xã hội.

                                                                                                        Kim Chung - Hắc Hoa